Pierwszy papież w meczecie Omara
Dzień rozpoczął się od historycznej wizyty Benedykta XVI na Wzgórzu Świątynnym. Na esplanadzie przed meczetem Omara (inaczej: Kopuły na Skale), jednym z najświętszych miejsc islamu, powitał go wielki mufti Jerozolimy Muhammad Ahmad Hussein. Ojciec Święty wszedł do meczetu zdejmując obuwie.
Następnie mufti i papież wygłosili przemówienia. Hussein wezwał papieża, aby przyczynił się do zakończenia agresji Izraela wobec Palestyńczyków. „Jest to agresja przeciwko naszemu narodowi, krajowi i naszym świętym miejscom w Jerozolimie, Gazie i na Zachodnim Brzegu” – powiedział duchowny.
W odpowiedzi Benedykt XVI zwrócił uwagę na wspólne korzenie trzech wielkich religii monoteistycznych: chrześcijaństwa, judaizmu i islamu, podkreślając, że ich wyznawcy są zobowiązani do niezmordowanych działań na rzecz naśladowania jedynego Boga – będącego nieskończonym źródłem miłosierdzia i sprawiedliwości. Papież zaznaczył, że w Jerozolimie „zbiegają się drogi trzech wielkich światowych religii monoteistycznych”. – Każda wierzy w jedynego Boga, stwórcę i pana wszystkiego. Każda uznaje Abrahama za praojca, człowieka wiary, któremu Bóg udzielił szczególnego błogosławieństwa. Każda zgromadziła wielu wyznawców w ciągu wieków i inspirowała powstanie bogatego dziedzictwa duchowego, intelektualnego i kulturalnego. W świecie wstrząsanym niestety podziałami to święte miejsce stanowi bodziec, a także wyzwanie dla mężczyzn i kobiet dobrej woli do pracy nad przezwyciężaniem nieporozumień i konfliktów przeszłości oraz otwiera drogę szczerego dialogu, mającego za zadanie budowanie świata sprawiedliwości i pokoju dla przyszłych pokoleń – powiedział Ojciec Święty.
Po zakończeniu spotkania z muftim, w którym uczestniczył także przewodniczący muzułmańskiego zarządu Wzgórza Świątynnego Waqf, Benedykt XVI długą chwilę rozmawiał z członkami delegacji islamskiej. Papieżowi towarzyszyła świta watykańska oraz zwierzchnicy Kościołów chrześcijańskich w Ziemi Świętej. Z meczetu Ojciec Święty udał się pod Ścianę Płaczu.
Modlitwa pod Ścianą Płaczu
Wzgórze Świątynne jest identyfikowane zarówno w tradycji żydowskiej jak i muzułmańskiej jako góra Moria – miejsce, gdzie Abraham zaprowadził swego syna Izaaka, by złożyć go Bogu w ofierze. To właśnie w tym miejscu król Salomon zbudował trzy tysiące lat temu pierwszą Świątynię. Została ona zniszczona przez Babilończyków w 586 r. przed Chr., lecz 70 lat później Izraelici zbudowali drugą Świątynię na tym samym miejscu po powrocie z niewoli babilońskiej. Król Herod rozbudował ją, czyniąc jedną z najwspanialszych świątyń Bliskiego Wschodu. Po zburzeniu przez Rzymian w 70 r., pozostał z niej jedynie fragment obwodowego Muru Zachodniego, zwany Ścianą Płaczu – od żydowskiego święta opłakiwania zburzenia Świątyni, obchodzonego corocznie w sierpniu.
Benedykta XVI powitał tam izraelski minister turystyki Stas Miseżnikow słowami: „Witamy w Jerozolimie, stolicy naszego kraju i miejscu ważnym dla wszystkich narodów”. Swe wystąpienie zakończył krótką modlitwą o pokój.
Następnie głos zabrał rabin Szmul Rabinowicz, odpowiedzialny za Ścianę Płaczu, który w krótkim przemówieniu po hebrajsku, nawiązując do tekstu Starego Testamentu, przedstawił historię tego najświętszego dla wyznawców judaizmu miejsca.
Z kolei papież odmówił Psalm 122. Następnie podszedł do muru, przez kilka minut trwał na modlitwie, po czym wypowiedział słowa: „Boże wszystkich wieków, odwiedzając Jerozolimę, «miasto pokoju», duchowego domu zarówno dla żydów, chrześcijan jak i muzułmanów, przynoszę przed Twe oblicze radości, nadzieje i aspiracje, próby, cierpienia i ból całego Twego ludu na całym świecie. Boże Abrahama, Izaaka i Jakuba. Usłysz wołanie uciśnionych, zalęknionych, osieroconych; ześlij swój pokój na tę Ziemię Świętą, na Bliski Wschód, na całą rodzinę ludzką, porusz serca wszystkich którzy przyzywają Twego imienia, by pokornie kroczyli drogą sprawiedliwości i współczucia. «Dobry jest Pan dla ufnych,
dla duszy, która Go szuka» (Lam 3,25)!”.
Potem Benedykt XVI włożył w załom muru przygotowaną kartkę z tą modlitwą. Przed opuszczeniem placu rozmawiał przez chwilę z obecnymi tam przedstawicielami społeczności żydowskiej. Od rabina Rabinowicza papież otrzymał w prezencie rzeźbę i album pt. „Dotykając kamieni naszego dziedzictwa”. Ze względów bezpieczeństwa plac przed Ścianą Płaczu został zamknięty. Papieżowi towarzyszyła papieska świta i przedstawiciele rabinatu i izraelskich władz.
Spotkanie z rabinami
Następnie w Ośrodku Hechal Szlomo – siedzibie Wielkiego Rabinatu Izraela Benedykt XVI spotkał się z rabinami izraelskimi. Powiedział, że „dotychczasowe osiągnięcia w dialogu chrześcijańsko-żydowskim pozwalają z ufnością spoglądać w przyszłość, oczekując nawet wzmocnienia współpracy między naszymi wspólnotami”. Może to służyć demaskowaniu nienawiści i prześladowań na całym świecie. Papież podkreślił również znaczenie zaufania w prowadzeniu takiego dialogu.
Ojciec Święty podziękował za zaproszenie do Ośrodka dwóm wielkim rabinom – sefardyjskiemu Szlomo Amarowi i aszkenazyjskiemu Jonie Metzgerowi. Przypomniał, że dwaj duchowni odwiedzili Watykan w latach 2003 i 2005. „Zapewniam was o swym pragnieniu pogłębiania wzajemnego zrozumienia i współpracy między Stolicą Apostolską a Naczelnym Rabinatem Izraela i narodem żydowskim na całym świecie” – powiedział Benedykt XVI.
Podkreślił, że podstawą skutecznego dialogu jest zaufanie. Powtórzył, że Kościół nie porzuci drogi obranej na Soborze Watykańskim II na rzecz prawdziwego i trwałego pojednania między chrześcijanami a żydami. „Deklaracja «Nostra aetate» wyjaśnia, że Kościół nadal ceni dziedzictwo duchowe wspólne chrześcijanom i żydom oraz pragnie coraz większego pogłębiania wzajemnego zrozumienia i szacunku przez badania biblijne i teologiczne, jak również przez braterski dialog” – powiedział.
Na zakończenie wyraził nadzieję, że współpraca między obu wspólnotami będzie się rozwijać i że przyczyni się ona do ochrony żydów i chrześcijan na świecie przed prześladowaniami.
Przed oficjalnymi wystąpieniami odbyły się rozmowy delegacji watykańskiej i rabinatu. Uczestniczyli w nich m.in. sekretarz stanu Stolicy Apostolskiej, kard. Tarcisio Bertone i przewodniczący Papieskiej Rady ds. Popierania Jedności Chrześcijan, kard. Walter Kasper.
Modlitwa w Wieczerniku
W południe Ojciec Święty odmówił wraz z ordynariuszami Ziemi Świętej modlitwę „Regina caeli” w Wieczerniku – miejscu Ostatniej Wieczerzy. Przywitał go tam przełożony franciszkańskiej Kustodii Ziemi Świętej o. Pierbattista Pizzaballa. – W Dobrym Pasterzu, który daje swe życie za owce, w Nauczycielu, który obmywa stopy swym uczniom, znajdujecie drodzy bracia wzór waszej własnej posługi w służbie Bogu – powiedział papież do biskupów.
Podkreślił rolę, którą gra obecność chrześcijan na Bliskim Wschodzie. Wyznawcy Chrystusa „pomimo trudności i restrykcji wnoszą wkład jako lojalni i odpowiedzialni obywatele do krzewienia i umacniania klimatu pokoju w różnorodności” – zaznaczył Ojciec Święty. Powtórzył też swoje słowa z orędzia do katolików Bliskiego Wschodu na Boże Narodzenie 2006: „Z miłością wyrażam swą osobistą bliskość w tej sytuacji ludzkiej niepewności, codziennego cierpienia, lęku i nadziei, którą żyjecie”. Zaapelował także do chrześcijan na całym świecie o pamięć i modlitwę w intencji wyznawców Chrystusa w Ziemi Świętej.
W łacińskiej konkatedrze
Z Wieczernika papież pojechał do łacińskiej konkatedry. Zebrani w świątyni wierni powitali Ojca Świętego śpiewem „Christus regnat” oraz okrzykami: „Benedetto, benvenuto!” i „Viva il Papa!”. Łaciński patriarcha Jerozolimy abp Fuad Twal po francusku przywitał Benedykta XVI i przedstawił zgromadzonych w świątyni – przedstawicieli wspólnot lokalnych i pielgrzymów z różnych zakątków świata. Podkreślił, że wizyta Ojca Świętego ma dla chrześcijan w Ziemi Świętej ogromne znaczenie, potrzebują oni bowiem wsparcia ze strony wyznawców Chrystusa w innych krajach.
W krótkim przemówieniu papież przypomniał, że to w Jerozolimie św. Piotr „pierwszy głosił Dobrą Nowinę Jezusa Chrystusa w Dzień Pięćdziesiątnicy”. Także tutaj pierwsi chrześcijanie „trwali oni w nauce Apostołów i we wspólnocie, w łamaniu chleba i w modlitwach”. Z Jerozolimy Ewangelia rozprzestrzeniła się na cały świat. Podziękował za modlitwy w intencji dzieła ewangelizacji, szczególnie sióstr kontemplacyjnych. – Słowami psalmisty proszę was także: „proście o pokój dla Jeruzalem”, módlcie się nieustannie o zakończenie konfliktu, który wniósł tak wiele cierpienia narodom tej ziemi” – prosił Benedykt XVI.
Następnie po łacinie odmówił modlitwę Ojcze Nasz i udzielił wiernym apostolskiego błogosławieństwa. Podszedł też i w szczególny sposób podziękował miejscowym siostrom życia kontemplacyjnego. Gdy opuszczał świątynię, towarzyszył mu oklaski i gromkie okrzyki po włosku i arabsku: „Witaj w Patriarchacie!”, „Witaj w Palestynie!”. Ojciec Święty powoli szedł wśród wiernych, błogosławił i ściskał ich dłonie.
Następnie udał się na do siedziby Patriarchatu Łacińskiego, gdzie zjadł obiad z ordynariuszami i przełożonymi zgromadzeń zakonnych w Ziemi Świętej.
Msza w dolinie Jozafata
Ostatnim punktem programu była Msza św. z udziałem 5 tys. osób w dolinie Jozafata. Liczba wiernych została ze względów bezpieczeństwa mocno ograniczona. Była to pierwsza publiczna celebracja papieża podczas jego pielgrzymki do Izraela. Ołtarz z kopiami fresków ze scenami ze spotkań zmartwychwstałego Chrystusa z uczniami znajdował się naprzeciwko bazyliki Getsemani.
– Ziemia Święta jest świadkiem przeszłości i teraźniejszości – powiedział w przemówieniu powitalnym abp Twal. Nawiązując do agonii Chrystusa i zaśnięcia uczniów podkreślił, że obecnie jesteśmy świadkami agonii narodu palestyńskiego, który „marzy o życiu w wolnym i niezależnym państwie, ale nie ma sił, aby to zrealizować”. Te słowa łacińskiego patriarchy Jerozolimy zostały przyjęte oklaskami. – W tym samym czasie przeżywamy agonię ludu Izraela, który marzy o normalnym życiu, pokoju i bezpieczeństwie, który mimo potęgi militarnej i medialnej, nie znalazł swojej realizacji. Wspólnota międzynarodowa, jak uczniowie Jezusa, stoi z boku i nie reaguje na agonię Ziemi Świętej, która trwa od 61 lat – mówił hierarcha. Dodał, że w dolinie Jozafata „wznosimy modlitwę o realizację tych marzeń tych dwóch narodów, o to, by dwa narody i trzy religie mogły wspólnie dzielić się Jerozolimą”.
- Podobnie jak Jezus płakał nad Jerozolimą i my płaczemy z uchodźcami, którzy nie mają nadziei, z ofiarami przemocy i wieloma rodzinami w mieście, które widzą każdego dnia, że ich domy są burzone ponieważ, jak im się mówi, zostały zbudowane nielegalnie, gdy tymczasem cała sytuacja jest nielegalna i czeka na rozwiązanie” – mówił patriarcha, co znów wywołało burzę oklasków.
W homilii papież zaapelował do chrześcijan, aby nie opuszczali Ziemi Świętej Zaznaczył, że „w Ziemi Świętej jest miejsce dla każdego” i wezwał władze do poszanowania, wsparcia i docenienia obecności chrześcijańskiej. Zwracając się do chrześcijan reprezentujących nieprzerwaną kontynuację Kościoła w Ziemi Świętej, podkreślił, że przybył, aby umocnić ich w wierze ojców. Przywołując „trudności, frustracje, ból i cierpienie” oraz dramat wysiedlenia, będące udziałem tak wielu spośród nich, wyraził nadzieję, że jego przyjazd jest znakiem, że nie zostali zapomniani, że ich „wytrwała obecność i świadectwo są doprawdy cenne w Bożych oczach i ważne dla przyszłości tych ziem”.
Przypomniał, że „Jerozolima zawsze była miastem rozbrzmiewającym różnymi językami, a jej kamienie wydeptywali ludzie wszelkich ras i języków”. Miasto to stanowi „mikrokosmos naszego zglobalizowanego świata”. Jeśli rzeczywiście ma ono żyć swym powszechnym powołaniem „musi być miastem uczącym powszechności, poszanowania innych, dialogu i wzajemnego zrozumienia; miejscem, gdzie uprzedzenia, ignorancję i podsycający je lęk są przezwyciężane rzetelnością, uczciwością i dążeniem do pokoju. W obrębie jej murów nie powinno być miejsca na małostkowość, dyskryminację, przemoc i niesprawiedliwość”.
Na Mszę przybyli pielgrzymi z Hiszpanii, Francji, Niemiec, Polski i innych krajów. Uczestniczyła w niej także grupa izraelskiej Polonii z ks. Grzegorzem Pawłowskim i o. Narcyzem Klimasem z Jaffy. Z papieżem Eucharystię koncelebrowało ok. 100 biskupów i księży. Byli obecni przedstawiciele innych Kościołów chrześcijańskich.
Noc Ojciec Święty spędzi w budynku delegatury apostolskiej na górze Oliwnej.